VERMİKOMPOSTUN FOSFOR BİÇİMLERİ

FOSFAT KAYASI İLE ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ 
YAPRAK KOMPOSTU VE KOYUN GÜBRESİNDEN ÜRETİLEN VERMİKOMPOSTUN FOSFOR BİÇİMLERİ

Ebrahim Adhami • Sara Hosseini • Hamidreza Owliaie

ÖZET 

Solucan gübresi üretimi süreci fosfor içeren besinlerin kullanılabilirliğini artırabilmektedir.

Üretim faaliyeti boyunca organik substratların ayrışması malonik, fumarik, süksinik asitler gibi çeşitli organik asitlerin üretimine yol açar. Gerek solucanların bağırsaklarında gerekse de yem olarak verilen atıklarda yer alan mikroorganizmalar çözünür olmayan fosforu (P) çözünür fosfata dönüştürme yeteneğine sahiptirler. Solucan gübresi üretim sürecinin fosfat kayasının çözündürülmesine olan etkisi hakkında çok az bilgi mevcuttur. Bu çalışma solucan gübresi üretim sürecinin, toz fosfat kayasının çözülme sürecini nasıl etkilediğini değerlendirmek için yapılmıştır.

SONUÇLAR

Solucan gübresi üretimi ve fosfat kayası uygulaması NaHCO3-Pi oranının yükselmesini sağlamıştır. Solucan gübresi üretimi sürecine eklenen fosfat kayası NaHCO3-Po oranını belirgin bir biçimde yükseltmiştir. Yapılan tüm uygulama deneylerinde solucan gübresi üretimi NaOH-Pi oranının önemli ölçüde artmasını sağlamıştır. Fosfat kayası uygulaması ve solucan gübresi üretimi aynı zamanda HCl-Pi oranının da her iki organik kaynakta da artmasını sağlamıştır.

Genel olarak, solucan gübresi üretimi HCl-Po değerinin artmasını sağlarkenpH’ı ise düşürmüştür ancak asıl etkisini fosfat kayasının varlıpında göstermiştir. Ayrıca solucan gübresi üretimi her iki kaynaktaki EC değerini arttırmıştır. Sonuç olarak mevcut çalışma, solucan gübresi üretim sürecinin (vermikompostlama) çeşitli organik ve inorganşik kaynaklardan gelen fosfat kayasını kullanılabilir fosfora (P) dönüştürmeye yardımcı olduğunu göstermiştir.  

GİRİŞ 

Kimyasal fosfor (P) gübresi üretiminin yüksek maliyeti İran gibi bazı ülkelerde fosfat kayasının doğrudan kullanımını ciddi bir şekilde gündeme getirmiştir (Besharati ve ark. 2001). Birçok fosfat kayası asitli topraklarda doğrudan kullanım için oldukça uygundur, ancak nötr ve alkali topraklarda tatmin edici bir sonuç vermemektedir (Narayanasamy ve Biswas 1998). Fosfat kayasının etkinliğini arttırmak için bazı yöntemler mevcuttur. Bunlar;  elemental kükürt ile karıştırmak (Mohammady Aria ve ark. 2010), nominal miktarda asit ile kısmen asitleştirme, suda çözülenilir fosfor (P) gübresiyle kuru pekiştirme (Biswas ve Narayanasamy 2006) ve fosfat kayasının kompost, çiftlik gübresi ve vermikompost gibi organik kalıntılarla karıştırılması (Odongo ve ark. 2007; Biswas ve Narayanasamy 2006). 

Vermikompost organik kalıntıları yönetmenin etkin bir aracıdır (Garg ve ark. 2006) ve fosfor içeren besinlerin bitkiler tarafından kullanılabilirliğini arttırır (Ghosh ve ark. 1999; Venkatesh ve Eevera 2008). Solucan gübresi üretimi sürecinde organik substratların ayrışması malonik, fumarik, süksinik asitler (Epstein 1997) ve çözülebilir humik moleküller (Atiyeh ve ark. 2002) gibi çeşitli organik asitlerin üretimine yol açar. Fosforun gerek özümsenmesi gerekse de mineralizasyonu mikroorganizmaların aracılık ettiği işlemlerdir ve sürece vermikompostun uygulanması topraktaki bu iki sürecin oranlarını arttırmaktadır.

Daha önceki çalışmalar fosfat kayasının vermicompost ile karışımının yararlı etkilerini ortaya koymuştur. Pramanik ve ark. (2009) inkübasyondan 90 gün sonra toprak içindeki kullanılabilir fosforun (13–6 %) oranında arttığını belgelemişlerdir. Kaya fosfatı uygulanmış olan toprağın yarayışlı fosfor içeriği inkübasyondan sonraki 45 gün boyunca sürekli olarak artmıştır, ancak bundan sonra fosfor dönüşümü parabolik bir şekil çizerek yavaş yavaş azalmıştır.

Vermikompost uygulanmış olan topraktaki fosfor içeriğinin birincil azalma, toprağa fosfat kayası ile birleştirilmiş vwermikompostun verilmesiyle engellenebilir veya en aza indirgenebilir (Pramanik ve ark. 2009). Mohammady Aria ve ark. (2010) solucan ghübresinin sert fosfat kayasının suda çözülebilir fosforu üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu gözlemlemiştirler. 

Solucan gübresi üretim süreci boyunca besin kullanılabilirliği (fosfor dahil) ve biyokimyasal özelliklerdeki değişikliklere dair birçok çalışma yapılmışken, fosfat kayasının çözünmesi ile çeşitli organik veya inorganik fosfor (P) fraksiyonları üzerinde solucan gübresi oluşum sürecinin etkilerine dair çok az bilgi mevcuttur. Bu çalışma Esfordi tesislerinden temin edilen fosfat kayasının, vermikompost oluşum süreci boyunca çözülmesini ve fosfat kayasının, üretilen vermikompostun pH ve EC değerleri üzerindeki etkisini değerlendirmek için yapılmıştır.

NETİCE 

Mevcut çalışma solucan gübresi üretim sürecinin, fosfat kayasındaki fosforun doğrudan veya kısmen kullanılabilir olan çeşitli organik ve inorganik fosfor biçimlerine dönüşümüne yardımcı olduğunu göstermiştir. Böylece fosfat kayasından gelen fosforun bitki tarafından alınabilirliği artmaktadır. Fosfat kayası uygulaması, solucan gübresi üretimi esnasında, daha yüksek oranda besin alımını kolaylaştıran pH’ın düşmesine yardımcı olmuştur. EC ise artmıştır, ancak bunda fosfat kayası eklenmesinin etkisi küçük olmuştur.